ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ - ΠΡΟΛΟΓΟΣ

1

Αγαπητοί αδελφές και αδελφοί, Εν Κυρίο, Ειρήνη ημίν.

Αδελφοί μου νιώθω υποχρέωση μου να απαντήσω στα ερωτήματα σας και στις απορίες σας . Λόγο του ότι είναι αδύνατο να απαντήσω στα πάρα πολλά ερωτήματα σας, στο κάθε ερώτημα ή απορία χωριστά, επέλεξα να συνεχίσω με ένα θέμα δύσκολο μεν αλλά που θα δώσει απαντήσεις σε πάρα πολλά ερωτήματα και απορίες. Αντλώντας δύναμη και κουράγιο από την αγάπη σας και τη στήριξη σας πιστεύω ότι οι προσευχές σας θα φέρουν το επιθυμητό αποτέλεσμα, να διεκπεραιωθεί και αυτή η εργασία ψυχοφελές για όλους μας.

Ο σκοπός αυτής της εργασίας είναι η εισαγωγή του αναγνώστη στον ειδικό Θεολογικό προβληματισμό του χώρου της λατρείας και η θεώρηση του μέσα από το πρίσμα της ορθοδόξου λειτουργικής πράξεις. Θα καταβληθεί προσπάθεια να φωτιστούν όσο τούτο είναι δυνατόν, oι βασικότερες πτυχές της λατρείας της Ορθοδοξίας και να αναζητηθεί το βαθύτερο νόημά τους. Να ερμηνευτεί επίσης η θέση στη ζωή της Εκκλησίας και γιατί καταλήξαμε στο υπάρχον λειτουργικό τυπικό. Ο καθαρισμός της τάξης της λατρείας μας, με βάση τα κριτήρια της λειτουργικής ερμηνευτικής διαχρονικά. Η θέση της λατρείας στη ζωή της Εκκλησίας, το Εκκλησιολογικό υπόβαθρό της θείας λατρείας στα κύρια γνωρίσματα της, εισδύοντας στη σύναξη του εκκλησιαστικού σώματος με επίκεντρο τη θεία ευχαριστία. Η σχέση της θείας ευχαριστίας με τα Μυστήρια και την υπόλοιπη ζωή της Εκκλησίας μας και την προσέγγιση της . Τον αγιασμό της ζωής, τη συντήρηση της Εκκλησιαστικότητας του πιστού και τον αγιασμό όλης της κτίσεως και του κόσμου ως τελικό σκοπό της λατρείας της Εκκλησίας.

Στο ερώτημα τι είναι λατρεία και τι είναι θρησκεία, δεν δίνεται απάντηση και στις δύο περιπτώσεις κρίνεται αδύνατο, διότι υπάρχει πλήθος θρησκευμάτων και λατρειών, κινούμενων σε ένα ευρύτατο φάσμα από τις περισσότερο πρωτόγονες, ως τις υψηλότερες και πνευματικότερες. Εξ άλλου ένας παρόμοιος ορισμός εξαρτάται συνήθως από την υποκειμενική κατανόηση της αυτής θρησκείας και της αυτής λατρείας της. Μόνο η περιγραφική οριοθέτηση τους είναι δυνατή. Οι έρευνες αρκετών θρησκευτικών ερευνητών διακρίνουν δύο βασικούς τύπους θρησκειών. Τις θρησκείες στις οποίες ο Θεός γίνεται δεκτός ως προσωπικό και ελεύθερο ον και τις θρησκείες στις οποίες το θείον εκλαμβάνετε ως απρόσωπη και διάχυτη δύναμη, που ενεργεί τυφλά και μηχανιστικά στη δεύτερη περίπτωση. Στην δεύτερη περίπτωση είναι εύλογο ότι η σχέση με το θείο λαμβάνει μαγικό χαρακτήρα ενώ οι διάφορες πρακτικές στοχεύουν στο να εξαναγκάσουν το θείο, δεσμεύοντας τις δυνάμεις του για το προσωπικό συμφέρον και όφελος των πιστών ή της θρησκευτικής ομάδας. Στην πρώτη περίπτωση, αντίθετα το θείο νοείται ανθρώπινο πάθος, η δε λατρεία, λαμβάνει τη μορφή θεραπείας του θείου [θεραπεύω υπηρετώ].

Στην περίπτωση αυτή οι θυσίες και λοιπές λατρευτικές τελετές νοούνται ως μέσο για τον εξευμενισμό του θείου, την καταλλαγή του με τον άνθρωπο, με σκοπό την απόσπαση διαφόρων ωφελημάτων, αλλά έτσι η λατρεία λαμβάνει το χαρακτήρα συναλλαγής που είναι το κύριο χαρακτηριστικό της μαγικής αντίληψης της σχέσεως ανθρώπου και θείου.

Η λατρεία είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη θρησκεία και τα δύο μεγέθη ανήκουν στο ίδιο καθολικό πανανθρώπινο και διαχρονικό φαινόμενο, την αναφορά και σχέση του ανθρώπου με το θείο.

Η λατρεία είναι το επίκεντρο κάθε θρησκεύματος, δεν υπάρχει θρησκεία χωρίς πράξη λατρείας, με μόνη εξαίρεση τους θρησκευτικούς χορούς, στους οποίους επικρατούν δεητικές και πανθεϊστικές αντιλήψεις. Στις περιπτώσεις αυτές η θρησκεία περιορίζεται στα όρια του φιλοσοφικού στοχασμού.

Η θρησκεία νοείται ως φανέρωση και πραγμάτωση εσωτερικά ή εξωτερικά της φυσικής αξιολογικής ροπής του ανθρώπου, πού κατευθύνεται προς το θείο ανεξάρτητα από τον τρόπο κατά τον οποίο αυτό νοείται.

2

Η ροπή αυτή ονομάζεται θρησκευτικότητα και είναι όπως γενικά σχεδόν πιστεύεται έμφυτη στον άνθρωπο. Η λατρεία εξ άλλου συνιστά πραγμάτωση του σκοπού της θρησκείας της φανταστικής ή πραγματικής συναντήσεως του πιστεύοντος υποκειμένου με το πιστεύομενο αντικείμενο, στα όρια όχι τόσο της ατομικής όσο της ομαδικής συλλογικής αναφοράς της λατρεύουσας κοινότητας στο λατρεμένο θείο. Η λατρεία είναι εξωτερίκευση της πίστεως και της ευσέβειας ή του θρησκευτικού βιώματος του λάτρου και της λατρεύουσας ομάδας, στο θείο, στο όποιο προσφέρεται όλη η ύπαρξη, για να επιτευχθεί η συνάντηση και αισθητή κοινωνία μαζί του.

Εύστοχα δε έχει επισημανθεί ότι το φαινόμενο της θρησκευτικής λατρείας είναι μία εκ των σπουδαιότερων εκδηλώσεων του γνήσιου θρησκευτικού βιώματος, κατά το οποίο ο άνθρωπος συνάπτει ζώσα προσωπική σχέση με το θείο ή το Άγιον. Στα όρια της θρησκείας κινείται και η προσευχή, που συνιστά και αύτη αναφορά και αναγωγή της ανθρώπινης καρδιάς στο πιστεύομενο θείο ή το άγιο. Είναι αισθητή η διαφοροποίηση της λατρείας από την ατομική προσευχή, η μεν λατρεία είναι προσευχή όλης της θρησκευτικής ομάδας και εξωτερική συλλογική έκφραση μέσω ομαδικών πρακτικών της εσωτερικής κάθε ατόμου ευσεβείας, η δε προσευχή συνιστά προσπάθεια του πιστεύοντος ατόμου να κοινωνήσει ως άτομο με το ως υπερβατικό νοούμενο θείο.

Η σύνδεση των μελών της λατρεύουσας θρησκευτικής ομάδας μεταξύ τους πραγματοποιείται με λόγο, άσματα, όργανα, μουσική, και διάφορες καθιερωμένες τελετουργικές πράξεις, όπως ανατάσεις των χειρών, γονυκλισίες και άλλα κοινά εις όλους. Έτσι η λατρέυουσα κοινότητα στη λατρεία της, εκφράζεται ως σώμα ενιαίο και αδιαίρετο. Βασικό χαρακτηριστικό της λατρείας είναι η αισθητοποίηση επιβαλλόμενη από τη σημαντικότητα του κάθε ανθρώπου. Η αισθητοποίηση της λατρείας πραγματοποιείται με τη χρήση διαφόρων εξωτερικών μέσων, το τελετουργικό ή το λειτουργικό, τυπικό μόνιμα χρησιμοποιούμενο, ως και σύμβολα που λειτουργούν στη συνείδηση των πιστών, υπομνηστικά που προκαλούν διάφορα συναισθήματα, αναγωγικά προς την πνευματική και αόρατη πραγματικότητα. Στις διάφορες λατρείες συναντάται ένα τεράστιο φάσμα συμβόλων, από τα υλιστικότερα ως τα πνευματικότερα. Τα σύμβολα συμπληρώνουν τις τελετουργικές πράξεις. Υπάρχει πάντα ο κίνδυνος συγχύσεως του συμβόλου με το συμβολιζόμενο, αυτό συμβαίνει σε άτομα που έχουν ελλιπή πληροφόρηση ή να έχουν ενημερωθεί λάθος. Η χρησιμοποίηση οράτων και αισθητών αντικειμένων και πράξεων, γίνεται για την αισθητοποίηση της, ώστε μέσω αυτών των μυστηρίων, να επιτυγχάνεται η μύηση στα δρόμενα. Βασική προϋπόθεση των μυστηρίων είναι η πίστη στη δυνατότητα προσεγγίσεως του θείου μέσα από τη φυσική πραγματικότητα.

Τα μυστήρια περικλείουν δράση και καταβολή μεγάλης ενεργητικότητας εκ μέρους των μετεχόντων σε αυτά. Στα μέσα που χρησιμοποιούμε καταλέγονται οι θυσίες και άλλες εκούσιες προσφορές ως έκφραση ευγνωμοσύνης ή ευχαριστίας, αλλά και εξιλεώσεως των προσφερόντων με τη θυσιαστική προσφορά.

Ακολουθεί η εισαγωγή στο θέμα για το οποίο θα μιλήσουμε στη συνέχεια.