ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ ΚΕΙΜΕΝΟ 9

18/1/2024

1 

Αγαπητοί μου ένα από τα βασικά προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι πρώτοι χριστιανοί, ήταν ο τόπος που θα μπορούσαν να ασκούν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Ο χώρος σύναξης, έχει ιδιαίτερη σημασία, ο χριστιανισμός ως Εκκλησία δεν είχε εκ των πραγμάτων τη δυνατότητα για την καθιέρωση ειδικών χώρων για να αποδίδουν τη λατρεία τους στο Θεό, χρειάζονταν ένα ιδιαίτερο χώρο με δύναμη θεϊκή. Η εμφάνιση του χριστιανισμού μέσα σε ιουδαϊκό περιβάλλον και ιουδαίων, προέλευση των πρώτων πιστών,  δικαιολογεί την συνέχιση της σχέσης τους με τον Ναό του Σολομώντα και τη συναγωγή και μετά την Ανάσταση του Χριστού και την Πεντηκοστή.

Παράλληλα ετελείτο και το κατ’ ιδίαν το κυριακάτικο Δείπνο σε έναν ή περισσότερους ιδιωτικούς χώρους. Στην επιλογή ειδικών χώρων συνάξεως από τους χριστιανούς, που συμβαδίζει με την βαθμιαία απεξάρτηση από τον Ναό των Ιεροσολύμων και την συναγωγή, βρίσκονται τα πρώτα Ιστορικά ίχνη του χριστιανικού Ναού, ως μονίμου και καθιερωμένου τόπου συνάξεως της τοπικής Εκκλησίας. 

Τέτοιοι χώροι λατρείας των πρώτων χριστιανών ήταν το υπερώων όπου ετελέσθει ο Μυστικός Δείπνος και συνέβη το γεγονός της καθόδου του Αγίου Πνεύματος, την Πεντηκοστή και η οικία της μητέρας του Ευαγγελιστού Μάρκου Μαρίας. Ο ιδιωτικός χώρος ήταν στην αρχή ο μοναδικός λατρευτικός χώρος της αρχαίας εκκλησίας. 

Ο ειδικός λατρευτικός χώρος της αρχαίας Εκκλησίας, ο ειδικά καθιερωμένος δημόσιος τόπος της λατρείας, ο Ναός, θα έρθει αργότερα. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία διότι η σταδιακή αυτή πορεία από την κατ’ οίκον εκκλησία στο Ναό, θα επηρεάσει δυναμικά τη σχετική θεολογική συνείδηση και γλώσσα της Εκκλησίας. Ο αρχικός τόπος συνάξεως ήταν για τη χριστιανική συνείδηση, ο χώρος στον οποίο πραγματοποιείτο η σύναξη του εκκλησιαστικού σώματος. Ο όρος εκκλησία, Ελληνικός στην προέλευσή του και για ανάλογη χρήση αύτη της σύναξης η οποία επικεντρώνει το ενδιαφέρον των πιστών, ως γεγονός στη ζωή της Εκκλησίας. Μετά την Πεντηκοστή είναι ήδη διαμορφωμένη η αντίληψη ότι ο Ναός είναι η ιδιά η Εκκλησία, η κοινωνία των πιστών. Η ιδέα του Ναού υποτασσόταν στην ιδέα της εκκλησιαστικής συνάξεως εκφραζόμενη με την ευχαριστία. Από τον τέταρτο αιώνα που η ανέγερση των Ναών είναι ελεύθερη, η προσοχή θα στραφεί στο Ναό ως οικοδόμημα και σταθερός τόπος της τοπικής χριστιανικής λατρείας και αποκτά όχι μόνο ως τόπος συνάξεως αλλά και ως οικοδόμημα, ιδιαίτερη σημασία. Αυτό οδήγησε στη διαμόρφωση ανάλογης, Θεολογίας, Θεολογία του λειτουργικού τύπου.  

Η διαμόρφωση του χριστιανικού Ναού, προέκυψε αρχικά από την εμπειρία του γεγονότος της ευχαριστιακής συνάξεως. Για αυτό από την αρχή η ιδέα του Ναού ήταν συνυφασμένη με την ιδέα του ουρανού επί της γης, αφού η ευχαριστία είναι η ανάληψη των πιστών στο υπερουράνιο θυσιαστήριου. Αυτή η εμπειρία θα επιζήσει στην ιστορία της Εκκλησίας αναλλοίωτη, ως βασική Θεολογική θέση για τον Χριστιανικό τόπο λατρείας. Αυτό εκφράζει ένας λόγος της Παρακλητικής « Εν τω Ναό εστωτές της δόξης σου εν ουρανό εστα ναι νομίζω μεν.». Ο Ναός ως ειδικά οικοδομημένος τόπος λατρείας εκπληρώνει και μια πρακτική αποστολή, που δεν μπορεί να αγνοηθεί στη σχετική με αυτόν Θεολογήσει. 

2 

Είναι ο κατάλληλα δομημένος και διαρρυθμισμένος χώρος που προσφέρει δυνατότητες για πλήρη ανάπτυξη όλων των πρακτικών της λατρείας και εκδίπλωση όλων των λειτουργικών εμπειριών του πιστού. Ο πιστός συνειδητοποίει τις ουσιαστικές αντιθέσεις: 

• Κάτω – Άνω 

• Γη – ουρανό 

• Κοσμικό-Άγιο 

• Θάνατος–Ζωή 

• Ενδοκόσμιο -Υπερκόσμιο. 

 Ο Ναός όποια και αν είναι η τεχνοτροπία του, δημιουργεί τη συνείδηση της εισόδου και παρουσίας του Θεού στην ιστορία «ο Λόγος σαρξ εγέννετο και εσκήνωσε εν η μην Ιωάννου 1-14», του γεγονότος της ενανθρωπήσεως ο Ναός είναι εκκλησιοποιημένος χώρος που διακονεί το μυστήριο της Εκκλησίας, που εκφράζεται με τον Χρυσοστομικό λόγο « Γιν ουρανό σωμέ» Αφού τα πάντα μέσα σε αυτόν χαράζουν την πορεία προς τα άνω «άνω σχώμεν τας καρδίας». 

Ο Χριστιανικός Ναός νοείται ως οικία κοινή πάντων, κατά τον Ιερό Χρυσόστομο, αλλά συνάμα και τόπος και σύμβολο της Εκκλησίας που ο ίδιος ο Θεός κατοικεί και περιπατεί [Β-κορινθίους 6-11]. 

Ο χριστιανικός Ναός είναι ο χώρος στον οποίο κατοικεί η δόξα του Θεού. Συνήθης είναι η κατάληξη τροπαρίων «Ευλογημένος ει εν τω Ναό της δόξης σου Κύριε». Η αρχιτεκτονική οργάνωση του ορθοδόξου Ναού συνιστά άρθρωση του διάστατου γεγονότος της Εκκλησίας.

Δυτικά ο νάρθηκας, στη μέση ο κυρίως Ναός και στην ανατολή το Ιερό με την αγία Τράπεζα. Ο νάρθηκας οδηγεί μέσω του κυρίου Ναού στην αγία Τράπεζα. Ενώ η αγία Τράπεζα φαίνεται δομικά ότι υπάρχει για το νάρθηκα, ώστε να φαίνεται η ενότητα του χώρου. Όπως άλλωστε και το εικονοστάσιο, όταν εκκληθεί ως απλό διαχωριστικό τείχος. Εντούτοις είναι γεγονός ότι η αγία Τράπεζα καθαγιάζεται και όχι το ιερό, για να νομιμοποιείται ο διαχωρισμός του από κυρίως Ναό. Αντίθετα το εικονοστάσιο μέσω των εικόνων γίνεται, φανέρωση του ουράνιου κόσμου και υπόμνηση του ότι «ήγγικεν εφ’ υμάς η βασιλεία του Θεού, Λουκά 10-9». Για αυτό και θεωρείται ορθόδοξα ως κάτι που ενώνει και δεν χωρίζει, σε αυτό έγκειται και ο ιστορικός λόγος υπάρξεως του. Η υψώσει του κατά την εικονομαχία του έδωσε, προσωποποιώντας το, τον χαρακτήρα ενός μέσου ομολογίας της πίστεως, διά των εικόνων του, στις οποίες δίνονταν η μάχη των ορθοδόξων κατά την εικονομαχία. Η αγία Τράπεζα, εξ’ άλλου είναι το ενοποιητικό κέντρο συνόλου, του Ναού που είναι  πάντα στραμμένος προς την ανατολή συμφωνά με την αρχαία παράδοση προς τον «Ηλιό της δικαιοσύνης» αναμενόμενων εξ’ ανατολών κατά την ένδοξη παρουσία του Κυρίου «Ματθαίου  24-27». Είναι έκφραση και δήλωση της μόνιμης καρτερίας της εκκλησίας προς τον αδιάκοπο ερχόμενο Κύριο, για να συναντήσει τους πιστούς του» Ιωάννου-14-3». Εκκλησία εστί επίγειος ουρανός εν η ο επουράνιος Θεός ενοικεί και περιπατεί, αντιτυπούσα την σταύρωσίν, την ταφή, και την ανάστασίν Χριστού, δε δοξασμένη υπερ την  σκηνή του μαρτυρίου του Μωύσεως εν πατριάρχες προτυπωθείσα, εν απόστολους θεμελιωθεί σα εν ήτο υλαστυρίον και τα Αγία των Αγίων [από τα κείμενα των Αγίων Πατερών]. 

Τον τέταρτο αιώνα θεμελιώνεται η βυζαντινή λειτουργική θεολογία για τον Ναό και διατυπώνεται παραστατικά στην ακολουθία των εγκαινίων των Ναών. Η βυζαντινή θεολογική ακολουθία των εγκαινίων των Ναών είναι πολύπλοκη σε συμβολισμούς, εκφράζει όλο το πνεύμα της βυζαντινής λειτουργικής που είναι θεμελιωμένη στα αρεοπαγίτικα συγγράμματα. Η Ακολουθία και οι τάξεις στα  εγκαίνια του Ναού περιέχει προκαταρκτικά, Εσπερινός, Ορθός, την τελετή της Ακολουθίας των εγκαινίων και θεία Λειτουργία η οποία τελείται επί επτά ημέρων καθ’εκάστη εν τω αυτό Ναό. 

3 

 Υπάρχει μία πορεία ανοδική προς τη θεία Λειτουργία για την οποία και εγκαινιάζεται, αγιάζεται και καθιερώνεται ο Ναός. Είναι πορεία προς την ουράνια ιερουργία της θείας βασιλείας. Ολόκληρη η λατρεία, της Εκκλησίας άλλωστε είναι κίνηση προς τη Θεία Ευχαριστία. Η ακολουθία και η Τάξης εις εγκαίνια Ναού είναι διατυπωμένη στην έκδοση του Βουκουρεστίου από την ομάδα Ουγγροβλαχίας, καθιερωθεί από τον Πατριάρχη Κάλλιστο τον δέκατο τέταρτό αιώνα. Στα κείμενα αυτά στηριζόμαστε ως σήμερα αλλά δεν τηρούνται κανονικά, ο κάθε επίσκοπος κόβει και ράβει κατά βούληση.  

Απαραίτητη προϋπόθεση για τον εγκαινιασμό Ναού είναι η παρουσία Ιερών λειψάνων, τα οποία ως κατοικητήρια της χάριτος. Καθίστανται τα πραγματικά πνευματικά θεμέλια του Ναού και καθορίζουν την ιερότητα του χώρου. Τα αγία λείψανα θα τοποθετηθούν, μετά το εντυπωσιακό άνοιγμα των θυρών και την πανηγυρική είσοδο στο νέο Ναό, κλήρου και λαού, εις την ετοιμασμένη θήκη που έχει ανοιχτεί στο κέντρο της Αγίας Τραπέζης . Πάνω στα λείψανα αυτά θα τελείται στο εξής η θεία Λειτουργεία και όλη η λοιπή λατρεία της Εκκλησίας, πάνω στα Χρυσοφόρα και θεοφόρα σώματα των αγίων και μαρτύρων της πίστεως μας. Για αυτό και δεν τίθεται θέμα ηθικολογικής αξιότητας η αναξιότητας του κλήρου στην Εκκλησία για την εγκυρότητα των τελούμενων μυστηρίων. Διότι σε όλα όσα γίνονται πριν καθιερωθούν, έχει αναζητηθεί και έχει εξακριβωθεί η άγιο-γραφική τους θεμελίωση. Τα πάντα στη ζωή της Εκκλησίας θεμελιώνονται στην άκτιστη θεϊκή χάρη. Φορείς της οποίας είναι οι θεώμενοι Άγιοι και τα λείψανα τους. 

 Οι μάρτυρες συνιστούν την βάση, το θεμέλιο της Εκκλησίας . 

Το αρχέτυπο του εγκαινιασμού του κάθε Ναού είναι η ίδια η ίδρυση της Εκκλησίας του σώματος του Χριστού. « Εγκαινίζου, Εγκαινίζου η νέα Ιερουσαλήμ η γαρ σου το φως και η δόξα Κυρίου επί σέ ανατέταλκεν τούτον τον οίκο ο Πατήρ οικοδόμησε τούτον τον οίκο ο Υιός στερέωσε, τούτον τον οίκον. το Πνεύμα το Αγίων ανακαίνισε». Δεδομένου δε ότι η Ανάσταση του Χριστού είναι το κριτήριο της αληθείας της Εκκλησίας [Α, Κορινθίους 15-14]. Ο νέος Ναός όπως κάθε Ναός, θα είναι με την τέλεση σε αυτόν της θείας Ευχαριστίας μόνιμη μαρτυρία της Αναστάσεως του Χριστού.  

Η ενανθρώπηση του Θεού Λόγου είναι εκείνη, που νομιμοποιεί την ίδρυση ναών ως άλλης ανθρώπινης σάρκας του Θεανθρώπου Χριστού. Ο Ναός ως ιερόν λειτουργεί ως αντίδοτο της ανθρώπινης ακαθαρσίας και φυσικής αναξιότητας, δια να καθίσταται ικανός ο άνθρωπος να υμνεί και να δοξολογεί τον Θεόν, καθετί που έχει σχέση με τον Ναό ως κέντρο ζωής της τοπικής Εκκλησίας καθιερώνεται αγνιζόμενο με ιδιαίτερη εκκλησιαστική πράξη.  

Κατά τον ίδιο τρόπο ευλογούνται και αγιάζονται με την καθιέρωση τους, όλα τα Ιερά σκεύη που χρησιμοποιούνται κατά τη λειτουργία του Ναού, τα πάντα γίνονται ιερά μέσα στη χρήση. Η εγκαινίαση ενός νέου Ναού είναι ομολογία πίστεως του Εκκλησιαστικού σώματος στο αιώνιο παρόν του χριστιανικού Ναού.  Δεν εννοείται ως κατοικητήριο του Θεού κατά τον Ιουδαϊκό ειδωλολατρικό πρότυπο, αλλά χώρος συνάξεως του σώματος του Χριστού που είναι οι πιστοί. [Α, Κορινθίους 12-27] με ακρογωνιαίο λίθο τον Κυρίο Ιησού Χριστό [Α, Πέτρου -2-4-8 Εφεστίους, 2-20-22] . 

Κάθε τι που ανήκει σε αυτό το σώμα, είναι μέσα στο φως της θείας δόξας, αφού σκοπός της συνάξεως είναι ο αγιασμός των πιστών και όλου του Κόσμου.  

 Στο επόμενο η συνέχεια.