ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ ΚΕΙΜΕΝΟ 4

1

Πρέπει να δηλωθεί, ότι η λειτουργική ευσέβεια του αρχέγονου χριστιανισμού, ο τρόπος θεώρησης και κατανοήσεως της λατρείας καθοριζόταν από τη συνείδηση της νέας πραγματικότητας, πού ενσάρκωνε η Εκκλησία και η λατρεία της. Οι πρώτοι Χριστιανοί ζούσαν μέσα στο πνεύμα που εκφράζεται στο κήρυγμα του Αποστόλου Παύλου «ει τις εν Χριστώ καινή κτίσης τα αρχαία παρήλθαν, ιδού γέγονε καινά, τα πάντα Β-Κορίνθιούς 5-17». Η λατρεία της Εκκλησίας συνιστούσε υπέρβαση της ιουδαϊκής και εθνικής θρησκευτικότητας με την κατάργηση των θυσιών και τον πνευματικό της χαρακτήρα, εφόσον στη θυσία του εκκλησιαστικού σώματος, προσφέρων και προσφερόμενος είναι ο ίδιος ο Χριστός, η κεφαλή της Εκκλησίας.

Η οντολογική κενότητα της Εκκλησίας στοιχειοθετούσε και για τη λατρεία, μία άλλη θεώρηση και κατανόηση. Οι ανακατατάξεις του τέταρτου αιώνα για τις οποίες έγινε λόγος στο προηγούμενο κείμενο και κυρίως η ώσμωση του Χριστιανισμού με τον ελληνορωμαϊκό κόσμο, επέφερε σε μεγάλη έκταση, αλλοίωση της λειτουργικής ευσέβειας των χριστιανών σε μυστηριολογική θέση. Η ιστορία των θρησκειών αναφέρει ότι από την αποστολική εποχή είχε παρατηρηθεί ότι ο χριστιανισμός αναγεννήθηκε ως σώμα, μυστηριολογική θρησκεία, κάτω από την επίδρασή της μυστηριακής λατρείας. Οι επιδράσεις του εθνικού περιβάλλοντός στη χριστιανική λατρεία μπορούν να χαρακτηρισθούν περιφερειακές, εξωτερικές, χωρίς να θιγούν την ουσία της. Ο όρος μυστήριο στον εθνικό κόσμο σήμαινε τη δραματική παράσταση της ζωής και των παθών μιας Θεότητας, προκειμένου να καταστεί δυνατή η μετοχή των πιστών στην αθάνατη ζωή των θεών, ταυτιζόμενη με τη σωτηρία τους. Η διαφορά με τα μυστήρια της Εκκλησίας, είναι ότι ιδρύθηκαν από τον Ιησού Χριστό. Ο χριστιανισμός κατά παράβαση κάποιον αρχών και κανόνων χρησιμοποίησε τα εκφραστικά μέσα των Μυστηριακών θρησκειών για να διευκολύνει την επαφή με τη θεία Ευχαριστία. Δυστυχώς αυτό συνεχίζεται έως τις ημέρες μας. Ανίκανες οι ηγεσίες της Εκκλησίας να κρατήσουν τα μυστήρια της Εκκλησίας στο επίπεδο τους, συνεχίζουν τις εκπτώσεις. Σε πολλές των περιπτώσεων, γιορτάζομαι και τιμούμε λαϊκές παραδόσεις και όχι την αγιότητα της Εκκλησίας. Η Χριστιανική έννοια του μυστηρίου είναι μια ιερή και λατρευτική πράξη διαμέσου της οποίας η λυτρωτική πράξη του παρελθόντος γίνεται παρούσα με τη μορφή μιας ειδικής ακολουθίας. Η λατρεύουσα κοινωνία τελώντας αυτή την Ιερά ακολουθία οφείλει να ενώνεται με τη λατρευτική πράξη για να συντελείται η σωτηρία, όταν δεν υπάρχει ένωση δεν υπάρχουν οφέλη. Υπογραμμίζοντας την αντικειμενικότητα της λειτουργικής αναμνήσεως που λειτουργεί ως παροντοποίηση του γεγονότος, της εν Χριστό σωτηρίας, ότι μυστήριο και μυστηριολογική ευσέβεια συνιστούν πίστη στη λατρεία καθ’ αυτήν,[ στη σωστική και αγιαστική της δύναμη.

2

Δεν πρέπει να λησμονείται ότι ο χριστιανισμός είναι σωστική πίστη και όχι σωστική λατρεία . Η λατρεία έπεται της πίστεως είναι το αποτέλεσμα και η πραγμάτωση της, πραγμάτωση του λυτρωτικού γεγονότος. Αυτό που πρώτιστα υπάρχει στον χριστιανισμό, είναι το γεγονός της Σωτηρίας, ναι μεν η μυστηριολογική ευσέβεια δεν έγινε λειτουργική ευσέβεια της Εκκλησίας άλλα ο εκκλησιαστικός χώρος δέχθηκε οπωσδήποτε την επιρροή της, όσον αφορά στην κατανόηση της λατρείας. Εν τούτοις η Εκκλησία αντιμετωπίζοντας τη μαζική είσοδο στους κόλπους της των εθνικών, προσέλαβε αναγκαστικά τη λειτουργικότητα μιας θρησκείας. Υποχρεώθηκε να αποδεχθεί όψεις της κοινωνίας τις οποίες είχε αποκρούσει κατά τη διάρκεια των διωγμών. Αρχίσαν να χρησιμοποιούνται όροι που πρωτύτερα είχαν απορριφθεί όπως [εξιλασμός, εξευμενίζει, θεομηνία, μυσταγωγία, ιερουργία, τελετή και άλλα]. Από τον τέταρτο αιώνα, το κέντρο βάρους, μετατίθεται από τη σύναξη στο χώρο της συνάξεως [το Ναό] το κτήριο καθ’ αυτό που μεταβάλλεται συνειδησιακά σε αγιασμένο οικοδόμημα [Ιερό]. Και στην εξωτερική τελετουργική μεγαλοπρέπεια. Η λατρεία από μέσο εκφράσεως της πίστεως της Εκκλησίας γίνεται ένα είδος Ιεραποστολής προσελκύσεως των εθνικών. Η σκοπούμενη επίδραση δεν είναι τόσο βιωματική, εμπειρική όσο ψυχολογική. Πρόκειται για μετατόπιση από την εσωτερικότητα στην εξωτερικότατα [του Ανθρώπου]. Γι’ αυτό η λατρεία γίνεται κάτι το πολύπλοκο και μεγαλοπρεπές [είσοδοι, έξοδοι, πομπές, και άλλα]. Θα μπορούσε κανείς να αντείπει, ότι όλα αυτά κατά την περίοδο των διωγμών ήταν αδύνατο να αναπτυχθούν, ναοί δεν υπήρχαν, είναι όμως γεγονός ότι οι τάσεις αυτές και θεωρήσεις δεν απουσιάζουν, ιδιαίτερα εκεί που ο εκχριστιανισμός δεν ήταν πλήρης. Ο τονισμός των εξωτερικών στοιχείων της λατρείας συμβαδίζει με μια θρησκεία και εκδοχή του χριστιανισμού, είναι αυτό που λένε συμφιλίωση με το χρόνο. Η λατρεία ιστορικοποιείται, δεν χάνεται άλλα συσκοτίζεται κάπως η εσχατολογική προοπτική της. Ενώ προηγούμενος, η ιερά ιστορία ερχόταν σε αντίθεση με την κοσμική ιστορία, που η Εκκλησία ήταν σε μια συνεχή έξοδο από το κοσμικό πνεύμα. Τώρα παρουσιάζεται σαν να εισέρχεται στη φυσική ζωή του, σχετίζεται με αυτήν, την αγιάζει και της δίνει νόημα και περιεχόμενο. Η λατρεία γίνεται όλο και περισσότερο μια θρησκευτική πράξη, ένα μυστήριο για τον αγιασμό, αυτών πού μετέχουν σε αυτό.

3

Αυτό φαίνεται στο συνεχώς αυξανόμενο χωρισμό του κλήρου που τελεί τα μυστήρια από το λαό, πού αποκτά βαθμιαία ένα παθητικό ρόλο στη λατρεία. Είναι ένα είδος πολώσεως μέσα στο σώμα, κάτι που αποκρούουν οι Άγιοι Πατέρες όπως και ο Ιερός Χρυσόστομος. Σε αντίθεση με τις μυστηριακές θρησκείες, ο Χριστιανισμός έχει τη σωτηρία ως τη δυνατότητα για μια προσωπική ή ακόμη και συλλογική απελευθέρωση από το κακό και την αμαρτία αλλά ως εσχατολογικό πλήρωμα της Ιστορίας της σωτηρίας, ως το γεγονός που οδηγεί τον άνθρωπο στον αιώνα της βασιλείας του Θεού. Η αποδοχή από τη χριστιανική συνείδηση αυτών των κατηγοριών εξαγιασμού με την ταυτόχρονη διάκριση ανάμεσα στο κοσμικό και το άγιο, υπήρξε θεμελιακή επιρροή για τη μυστηριολογία του τέταρτου αιώνα.

Σύμφωνα με τον Ιερό Χρυσόστομο την θεία λειτουργία δεν την τελεί μόνον ο ιερέας αλλά μαζί με όλη την κοινότητα «Προσφέρων» δεν είναι μόνο ο λειτουργός, άλλα μαζί του, όλοι η σύναξη των πιστών, ο Λειτουργός προΐσταται. Με αυτά δεν αλλάζει στα εκχριστιανίζομενα πλήθη, μόνο η κατανόηση της λατρείας, άλλα και της συνάξεως της εκκλησίας Η έμφαση δεν δίδεται στη σύναξη άλλα στον κλήρο ως λειτουργό του μυστηρίου. Η ύψωση του εικονοστασίου τονίζει τη διάκριση «βέβηλου» και «Ιερού» και ανήκει στις εκφράσεις της νέας αυτής νοοτροπίας. Όπως και η μετάθεση της προσκομιδής στην αρχή της Λειτουργίας και η ερμηνεία της λειτουργίας ως μυστηριολογικής απεικονίσεως της ζωής του Χριστού. Το τελευταίο σημαίνει μετάθεση από την Εκκλησιολογική κατανοήσει της ευχαριστίας στη συμβολική ατιμαστική κατανόηση της. Αλλά και από τη σύναξη ως συλλογική λειτουργική πράξη, σε μια ατομική αγιαστική πράξη, σχετιζόμενη μόνο με «την προσωπική ευσέβεια και όχι την Εκκλησιολογική κατάσταση του κοινωνούντος» την σχέση του, κατά πρώτον με το εκκλησιαστικό σώμα, που προϋποθέτει και την εσωτερική καθαρότητα. Παράλληλα στο σημείο αυτό, πρέπει να ληφθούν υπόψη για την ανάπτυξη της λατρείας, ως τις απλούστερες μορφές της και οι προκλήσεις των αιρέσεων. Ως χώροι διαμορφώσεως και κηρύξεως της πίστεως της Εκκλησίας, η λατρεία προσφέρεται για την απόκρουση των αιρετικών κακοδοξιών και προβολή της Εκκλησιαστικής πίστεως με όλα τα διατιθέμενα από αυτήν μέσα. Από τα παραπάνω συνάγεται ότι ναι μεν δεν μπορεί να γίνεται λόγος για αλλοίωση του νοήματος της εκκλησιαστικής λατρείας από τον τέταρτο αιώνα. Δεν μπορεί όμως κανείς να παραθεωρήσει κάποιες σημαντικές αναθεωρήσεις και ανά-νοηματοδοτήσεις, λόγω των εξωτερικών επιρροών του ελληνορωμαϊκού περιβάλλοντος, που αφήνουν τα ίχνη τους ως την εποχή μας, που έχει δημιουργηθεί και είναι ενεργή διαχρονικά, μια πόλη εκκλησιαστικού και κοσμικού φρονήματος, και μια ένταση μεταξύ πίστεως και εθνισμού και διάφορα άλλα. Μέσα από αυτές τις αναπόφευκτες ιστορικά εξελίξεις προήλθε η «βυζαντινή σύνθεση» , με καταλύτη ένα σημαντικό παράγοντα, αληθινό δώρο του Θεού στην Εκκλησία για την εξασφάλιση της, τον Μοναχισμό.

Στο επόμενο η συνέχεια , με την Ιστορική συνεχεία της Εκκλησίας, τον Μοναχισμό.