ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ ΚΕΙΜΕΝΟ 12

1

Αγαπητοί μου αδελφές και αδελφοί,

δεν έχομε μιλήσει ειδικά για το άγιο Πνεύμα και τη θέση του στην Εκκλησιαστική λατρεία, τα πάντα όμως στη ζωή της Εκκλησίας δεν είναι μόνο Χριστοκετρικά, αλλά και Πνευματοκεντρικά. Η συνείδηση των πρώτων χριστιανών, και αυτό ισχύει πάντα περί της Εκκλησίας, ήταν βεβαίως χριστοκεντρική, αφού με τη σάρκωση του λόγου του Θεού συνδέεται το όλο μυστήριο της Εκκλησίας, το μέγα μυστήριο της ευσεβείας.

Εξ’ ίσου ήταν και είναι πνευματοκεντρική, το μυστήριο του Χριστού και του Άγιου Πνεύματος, εκκλησιαστικά αλληλοπαραχωρούνται. Η φράση «εν Χριστώ» σημαίνει στη λατρεία της Εκκλησίας και «εν Άγιων Πνεύματι» διότι «ουδείς δύναται ειπείν Κύριον Ιησού, ειμή εν Πνεύματι Αγίων-(Α, Κορινθίους 12-3)». Κάθε αναφορά στον Πατέρα και τον υιό είναι αδύνατη χωρίς τη δύναμη του Αγίου Πνεύματος. Το Άγιο Πνεύμα λειτουργεί στην εκκλησιαστική λατρεία ως η φωτεινή νεφέλη της μεταμορφώσεως (Ματθαίου-17-5), που επισκίασε τους μαθητές και όλο το όρος «εν Αγίων Πνεύματι». Βιώνει ο πιστός το μυστήριο της λατρείας διότι αυτό εμψυχώνει την Εκκλησία και επισκιάζει τη σύναξη της.

Είναι το Πνεύμα της υιοθεσίας ενώ κράζομε «Αβά ο Πατήρ», μας οδηγεί στην πνευματική υιοθεσία, όπως συμβαίνει με τους θεώμενους. Η Παρουσία του Αγίου πνεύματος στον άνθρωπο είναι η αληθινή λατρεία της Εκκλησίας. Η προσευχή του Αγίου Πνεύματος στην καρδιά και προς αυτήν οφείλει να χειραγωγεί τους πιστούς, η επίγεια Λατρεία (ρωμαιους-8-1-15,-Γ))αλάτας-4-6,Α,Κορινθίουςκεφάλεο-14). Οι Άγιοι εορτάζουν αληθινά ως μετέχοντες στην ουράνια λατρεία και σε αυτούς αναφέρεται πρωταρχικά ο λόγος του ύμνου «οπού ήχος καθαρός εορταζόντων και βοών των δοξάσει» ( από τους Αίνους του ορθού Μεγάλης τρίτης).

Όλη η εκκλησιαστική λατρεία εν Άγιο Πνεύματι, διότι αυτό πέρα από τις υπέροχες ευχές και τα τροπάρια της Πεντηκοστής, που αναφέρονται σε όλη την Αγία Τριάδα, αλλά διαγράφουν και το έργο του Αγίου Πνεύματος. Η Εκκλησία φαινομενικά εμφανίζεται φειδωλή στην εξύμνηση του Αγίου Πνεύματος, διαθέτοντας για αυτό τη μόνη ευχή, που ψάλλεται και ως τροπάριο κατά την εορτή της Πεντηκοστής. Είναι  η ευχή «βασιλεύς ουράνιε, παράκλητέ το Πνεύμα της αληθείας», με την οποία εισάγεται μετά το Άγιο Πνεύμα. Ανοίγει κυριολεκτικά κάθε ακολουθία εισάγοντας τους πιστούς στο βασίλειο της χάριτος.

Όλη η ακολουθία της εορτής της Πεντηκοστής και κυρίως οι κανόνες της, μυσταγωγούν στο μυστήριο του Παρακλήτου εκ πορευτού εξ’ αγέννητου. Αλλά και τα αφιερωμένα στο Άγιο Πνεύμα τροπάρια των Αναβαθμών (Του Θεοδώρου του Στουδίτου) ψαλλόμενα στους όρθρους των Κυριακών. Από τα υπέροχα θεολογικά κείμενα για το έργο του Αγίου Πνεύματος στην Εκκλησία «Αγίων Πνεύματι παν σωστική αιτία είτι τούτο κατά αξίαν πνεύσει, τάχει εξαίρει των της γης πτεροί αυξει τα τη άνω, Αγίων Πνεύματι Θεογνωσίας πλούτου θεωρίας και σοφίας, πάντα γαρ εν τούτο τα πατρώα δόγματα, ο λόγος εκαλύπτει, Αγίων Πνεύματι πάσα ψυχή ζωούται και καθάρσεις υψούται λαμπρύνεται τη τριαδική μονάδι Ιεροκρυφίως» και αλλά.

Άλο ένα βασικό γνώρισμα που συγκαταλέγεται στα κορυφαία γνωρίσματα της Εκκλησιαστικής λατρείας είναι η παραδοσιακότητα της, η άμεση σχέση της αυτόχρημα και ταύτιση της με την παράδοση της Εκκλησίας.

2

Την προτεινόμενη δηλαδή της εν Χριστό Ζωής της, στην καθολικότητα της που δεν εκφράζεται μόνο ως συνέχεια πνευματικής εμπειρίας, αλλά και ως εμμονή στα στοιχεία εκείνα, που καθορίζουν την Εκκλησιαστικότητα, ως Χριστιανική αυθεντικότητα. Η εκκλησιαστική λατρεία μένει πάντα «παλαιοχριστιανική» στο Πνεύμα της και «καθολική». Στις ίδιες ιδέες, βασικές δομές, και ενότητα πίστεως από την Χριστιανική αρχαιότητα ως σήμερα διατηρούνται απαράλλακτα, και αναβιώνουν στη σύναξη της Εκκλησίας. Η παραδοσιακότητα της όμως, δεν συνιστάτε απλά στη διατήρηση καθιερωμένων δομών και μορφών, διότι πολλά πράγματα έχουν στη διάρκεια των αιώνων ανανεωθεί ή και μεταβληθεί, αλλά στο ότι διατηρεί απαράλλακτο τον πυρήνα της. (Ευχαριστία, βασικές Ακολουθίες και το πνεύμα της).

 Όλα τα κατά καιρούς νέα στοιχεία είναι ομοούσια προς τα αρχαίο-χριστιανικά ώστε να μένει αμετάβλητη η ουσία της εκκλησιαστικής λατρείας, στη ζήτηση της σωτηρίας και η παρεχόμενη δυνατότητα για την επίτευξη της. Η εκκλησιαστική λατρεία υπάρχει όπως και σε άλλα σημεία έχει λεχθεί, για να γεννά πνεύμα κατανύξεως, συντριβής, και για να αποφύγει τους πειρασμούς του αντίχριστου, άλλα και την βεβαιότητα της εν Χριστό σωτηρίας, που εξασφαλίζει η κοινωνία του Σώματος και Αίματος του Χριστού, και η ανύψωση στην ουράνια βασιλεία Του.

Η παραδοσιακότητα της εκκλησιαστικής λατρείας την καθιστά αναπόσπαστο μέρος της εκκλησιαστικής παραδόσεως, ελέγχοντας την αυθεντικότητα της. Η συνείδηση της εκκλησίας είναι βαθιά πεπεισμένη για αυτή τη συνέχεια της εκκλησιαστικής λατρείας όπως φαίνεται στους πρώτους αιώνες.

Όταν ανώνυμα έργα, με γνήσιες λειτουργικές μαρτυρίες αποδίδονται στους Αποστόλους, κάτι που συνιστά ομολογία της εκκλησιαστικής συνειδήσεως, για την αποστολικότητα τους. Στις μορφές αυτών των ανωνύμων έργων της εκκλησιαστικής λατρείας που είχαν επικρατήσει, γενικά διέκριναν αποστολική προέλευση και Εκκλησιαστικότητα. Μάρτυρες και υποστηρικτές αυτών των έργων υπήρξαν μεταξύ άλλων, ο Τερτυλλιανός, ο Ωριγένης, και κυρίως ο Μ. Βασίλειος στη γνωστή πραγματεία του ( Περί Αγίου Πνεύματος).

Των εν τη Εκκλησία πεφυλεγμένων δογμάτων και κηρυγμάτων, τα μεν εκ της εγγράφου διδασκαλίας έχομε, τα δε εκ της των Αποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ημίν εν μυστήριο παρεδεξάμεθα, άπερ αμφότερα την αυτήν ισχύν έχει προς την ευσέβεια.

(Ίνα του πρώτου και κοινότατου πρώτον μνησθώ)

·       Τω τύπο του σταυρού τους εις το όνομα του κυρίου ημών Ιησού χριστού ηλπικότας κατά σημαίνεσθε, τις δια γράμματος διδάξας,

·       Το προς ανατολάς τετράφθαι κατά την προσευχή, ποιον ημάς εδίδαξε γράμμα.

·       Το της επικλήσεως ρήματα επί τη αναδείξει της ευχαριστίας και του ποτηριού της ευλογίας, τις των Άγιων έγγραφα, φως ή μην καταλέλοιπεν.

·       Ευλογούμε δε το ύδωρ του βαπτίσματος και το έλαιον της χρήσεως, και προσέτι αυτόν τον βαπτιζομένων από ποιων εγγράφων.

·       Ουκ από της σιωπουμένης και μυστικής παραδόσεως, τι δε αυτήν του ελαίου την κρίσιν, τι λόγος γεγραμμένος ε δίδαξε.

·       Το δε αυτήν του ελαίου την χρίση, τι λόγος γεγραμμένος ε δίδαξε.

·       Το δε τρις βαπτίζεσθε τον άνθρωπο, πόθεν , άλλα και όσα περί το βάπτισμα, αποτάσσεσθε τω σατανά και τοις αγγέλλοις αυτού, εκ ποιας εστί Γραφής.

·       Ουκ εκ της αδημοσίευτου ταύτης και απορρήτου διδασκαλίας, ην εν απολυπραγμονήτου και απεριέργαστου σιγή.

·       Οι Πατέρες ημών εφύλαξαν, καλώς εκείνοι δε διδαγμένοι των Μυστηρίων τα σεμνά σιωπή διασώζεσθε α, γαρ ουδέ εποπτεύει άξεστοί τους αμύητους τούτων πως ην οίκος την διδασκαλία θριαμβεύει εν γράμματί.

3

Μέσα από αύτη την άγραφη παράδοση συμφώνα με την ομολογία των Άγιων Πατέρων η εκκλησιαστική λατρεία δίνει έτσι την εγκυρότητα ως εμπειρική, μαρτυρία για τη συνέχεια και ενότητα της ζωής της εκκλησίας, αποβαίνοντας σύνδεσμος αδιάρρηκτος των τοπικών εκκλησιών, σύγχρονα και διαχρονικά.

Η διατηρουμένη ενότητα, παρά τις ελάχιστες τυπικές διαφορές, στη λειτουργική πράξη, εξασφαλίζει την ενότητα στην ομολογία της μιας πίστεως(Εφεσιούς-4-5) που προϋποθέτει, αλλά και εξασφαλίζει, την ενότητα της πίστεως, ταυτιζόμενη με την κοινωνία του Αγίου Πνεύματος. Την παρουσία του Αγίου Πνεύματος στις καρδιές των λατρευόντων. Αποτυπώνει την καθολικότητα της Εκκλησίας στην πίστη, τη ζωή και το φρόνημα των αγίων της.

Υπάρχει αλληλεπίδραση ανάμεσα στα στοιχεία αυτά της εκκλησιαστικής υπάρξεως. Η πίστη της Εκκλησίας, ως άγιο πνευματικό φρόνιμα και το ήθος των Αγίων ως εν Χριστό Ζωή –(Γαλάτας-3-3-4) αναδύεται και φανερώνεται στην εκκλησιαστική λατρεία. Γι’ αυτό έχει η λατρεία μεγάλη σημασία για τη διατύπωση του εκκλησιαστικού δόγματος.

Ομολογείται στη Λατρεία με όλα τα μέσα που διαθέτει ευχές ύμνους, ακολουθίες, η Εκκλησιαστική πίστη, και τούτο γίνεται όχι σχολαστικά με τη μεταβολή της Λατρείας σε δογματικό εγχειρίδιο, αλλά λειτουργικά και συλλογικά με την προσέγγιση του μυστηρίου της σωτηρίας σε όλες τις πτυχές του. Έτσι αποβαίνει η λατρεία σημαντική πηγή της πίστεως της Εκκλησίας, την οποία ο Δογματολόγος δεν μπορεί να παραβλέψει.

Αι διάφορε πτυχαί Λατρείας, τα λειτουργικά κείμενα, η ορθόδοξος λειτουργική ζωή της Εκκλησίας, αποτελούν τον τύπον της εκφράσεως της.

Κάτω από το ποιητικό και μουσικό ένδυμα υπάρχει και προσφέρεται ποιητικά και μελωδικά εκφράζεται η εκκλησιαστική πίστη, και μάλιστα με ακρίβεια και τελειότητα μοναδική. Στην λατρεία της εκκλησίας διασταυρώνεται το ιστορικό με το θεολογικό στοιχείο, οι ύμνοι, είτε ως μεμονωμένα τροπάρια, είτε ως υμνογραφικά συστήματα (κοντάκια, κανόνες και άλλες ενότητες εδαφίων). Συνδέουν τη βιβλική, ή αγιολογική ιστορία με τη θεολογική δογματική αναφορά στο εορταζόμενο γεγονός ή το τιμώμενο ιερό πρόσωπο. Οι συντάκτες των λειτουργικών κειμένων κινούνται στα δύο αυτά επίπεδα. Τα συνθέματα τους διαποτίζουν θεολογικά τα ιστορικά στοιχεία, συνδέοντας τα με τη θεολογική αποτίμηση τους .

Έτσι ο θεολογικός και στην ουσία πατερικός λόγος, γίνεται λόγος της λατρείας, στην ορθοδοξία συνιστά διδακτήριον ευσεβείας. Η άγιο - πατερική θεολογία περνά διδακτικά αδιάκοπα στο λαό με τρόπο επαγωγικό και εποπτικό μέσω του κηρύγματος και προπάντων της λατρείας. Η εκκλησιαστική λατρεία είναι η μήτρα που διαμορφώνει μέσα στην ενότητα του εκκλησιαστικού σώματος, το ορθόδοξο φρόνημα και μεταμορφώνει καθολικά το ανθρώπινο πρόσωπο και τη ζωή του σε καινή κτίση. Η Λατρεία γίνεται λειτουργία διακονική, της εκκλησιαστικής πίστεως, σε σημείο που να μπορούμε να ομιλούμε για ορθόδοξη λατρεία.

Στο επόμενο η συνέχεια.